ปลวก เป็นแมลงที่มีลำตัวนิ่ม หรือชื่อที่รู้จักกันคือมดขาว ปลวกมีขนาดตัวที่เล็ก(4-11 มม.) และมีปล้องลำตัวแบ่งเป็นสามส่วนคือ ส่วนหัว ส่วนหน้าอก และส่วนท้อง ในอาณาจักรปลวกประกอบด้วยปลวกหลายชนชั้น หรือที่เรียกว่าวรรณะ แต่ละวรรณะมีหน้าที่ของตนเอง วรรณะที่มีอำนาจที่สุดในรัง คือ ราชินีปลวก และปลวกเป็นแมลงที่มีอายุยืนยาวที่สุดในโลก

ปลวกจัดอยู่ในอันดับ Isoptera ซึ่งเป็นชื่อที่บ่งบอกถึงลักษณะปีกของปลวก คือ iso หมายถึง ความเท่ากัน และ pteron หมายถึง ปีก ปีกของปลวกมีลักษณะยาวเรียว มีจำนวนสองคู่ รูปร่างคล้ายคลึงกัน ซึ่งปีกทั้งสองข้างจะหลุดออกหลังจากการบินหาคู่เพื่อผสมพันธุ์ ปลวกตัวผู้และปลวกตัวเมียจะจับคู่กันเพื่อสร้างรังใหม่

ปลวกเป็นสัตว์สังคม มีพฤติกรรมทางธรรมชาติ คือ แบ่งปันอาหารกันภายในรัง ดูแลรัง และร่วมกันดูแลตัวอ่อนภายในรัง โดยมีการแบ่งหน้าที่ตามวรรณะต่างๆ รวม 3 วรรณะ คือ วรรณะกรรมกรหรือปลวกงาน วรรณะทหาร และวรรณะสืบพันธุ์ ภายในรังปลวกจะมีทั้งปลวกตัวผู้และปลวกตัวเมีย โดยจะแตกต่างจากแมลงชนิดอื่นที่ประชากรส่วนใหญ่เป็นเพศเมีย

วรรณะกรรมกร

ปลวกกรรมกร เป็นได้ทั้งเพศผู้และเพศเมีย ที่อยู่ในสภาวะที่ไม่สมบูรณ์ทางด้านร่างกายและทางด้านการสืบพันธุ์ ปลวกกรรมกรเป็นวรรณะที่มีจำนวนมากที่สุดภายในรัง โดยทำหน้าที่หาอาหาร เก็บรักษาอาหาร ดูแลตัวอ่อน บำรุงรักษารัง ซ่อมแซมรัง พร้อมทั้งสร้างอุโมงค์ทางเดินปลวก วรรณะกรรมกรเป็นวรรณะเดียวที่สามารย่อยเซลลูโลสในไม้ได้โดยใช้โปรโตซัวในกลุ่มแฟลกเจลเลต (Flagellate) ที่อยู่ในลำไส้ปลวกที่ช่วยย่อยเซลลูโลส เมื่อทางเดินปลวกถูกรบกวน จะพบปลวกกรรมกรเป็นชนิดแรก

วรรณะทหาร

ปลวกทหาร เป็นได้ทั้งเพศผู้และเพศเมีย มีหน้าที่หลักๆคือการปกป้องรัง โดยปลวกทหารจะมีขากรรไกรขนาดใหญ่เพื่อใช้ในการต่อสู้ ซึ่งไม่สามารถกัดกินอาหารเองได้ จึงต้องอาศัยปลวกงานในการป้อนอาหารโดยการสำรอกออกมา ปลวกทหารจะไม่สามารถมองเห็นได้ เว้นแต่บางรังที่มีปลวกทหารพัฒนามาจากวรรณะสืบพันธุ์ จะมีดวงตาที่สามารถมองเห็นได้บางส่วน เราใช้ปลวกทหารในการจำแนกสายพันธุ์โดยดูจากลักษณะหัว ขากรรไกร และปาก เนื่องจากแต่ละสายพันธุ์จะมีลักษณะที่แตกต่างกันไป

วรรณะสืบพันธุ์

แมลงเม่า หรือ ปลวกสืบพันธุ์ จะมีปีกสองคู่ที่มีขนาดเท่ากัน แมลงเม่ามีตาหนึ่งคู่ที่สามารถมองเห็นได้และดำรงชีวิตอยู่ได้ในสภาวะขาดน้ำ ปลวกวรรณะนี้มักถูกเข้าใจผิดว่าเป็นมดบิน จึงทำให้ขาดความระมัดระวังและไม่ตระหนักถึงความเสียหายที่อาจเกิดขึ้นเมื่อพบแมลงเม่าในพื้นที่

ปลวกวรรณะสืบพันธุ์มีบทบาทสำคัญในการสร้างอาณาจักรใหม่ ปลวกสืบพันธุ์มีทั้งหมด 3 ชนิด คือ “ปลวกสืบพันธุ์” “ปลวกสืบพันธุ์สำรอง” และ “ปลวกสืบพันธุ์ขั้นสาม”

ปลวกวรรณะสืบพันธุ์ คือ แมลงเม่าที่รอดชีวิตในการ “บินหาคู่เพื่อผสมพันธุ์” หลังจากนั้นจะหาพื้นที่ที่เหมาะสมเพื่อสร้างอาณาจักร วางไข่ และดูแลตัวอ่อนในชุดแรก

เมื่ออาณาจักรปลวกเริ่มใหญ่ขึ้น ปลวกราชินีไม่สามารถวางไข่ได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ ปลวกสืบพันธุ์สำรองจะรับหน้าที่วางไข่ต่อเพื่อช่วยแบ่งเบาภาระ ถึงแม้ว่าปลวกสืบพันธุ์สำรองจะมีประสิทธิภาพในการวางไข่ได้ไม่ดีเท่าปลวกราชินี แต่ด้วยจำนวนที่มีมากเป็นร้อยๆตัว จึงสามารถวางไข่แทนราชินีได้อย่างสมบูรณ์แบบ ปลวกสืบพันธุ์ขั้นสามคือปลวกกรรมกรที่ได้รับการพัฒนามาอย่างสมบูรณ์เพื่อรับหน้าที่ในการวางไข่เมื่ออาณาจักรบางส่วนถูกแยกออกจากอาณาจักรแม่ โดยปลวกชนิดนี้จะไม่มีปีกและมีลักษณะคล้ายปลวกกรรมกรแต่มีขนาดใหญ่กว่า

มีความแตกต่างหลักสามข้อทางด้านสัณฐานวิทยา ที่แยกแยะลักษณะปีกของปลวก และ มด ปลวกจะมีหนวดที่เป็นปม (beaded antennae) ซึ่งมีลักษณะตรง และโค้งงอเล็กน้อย ในขณะที่มดมีหนวดที่โค้งและหักลง (elbowed antennae) ปลวกชนิดมีปีกจะมีเอวที่กว้าง แต่มดจะมีส่วนเอวที่คอด ปีกของปลวกจะมีขนาดเท่ากันทั้งหมด ในขณะที่มดจะมีปีกคู่หน้าที่ยาวกว่าคู่หลังมาก

ปลวกจะมีการเคลื่อนไหวภายในดินอยู่ตลอดเวลาเพื่อหาแหล่งอาหาร ถ้าหากในวันนี้บ้านของคุณยังไม่พบการเข้าทำลายของปลวกก็ยังไม่สามารถมั่นใจได้ว่าพรุ่งนี้จะไม่พบ ปลวกสามารถผ่านช่องว่างที่มีแคบเท่าความหนาของกระดาษเพื่อเข้าทำลายบ้านคุณได้ ปลวกจะตอบสนองต่อสภาพแวดล้อม เช่น ความชื้นและอุณหภูมิได้ดี รอยแตก รอยแยกของอาคาร รอยต่อผนัง ข้อต่อของท่อประปาหรือท่ออื่นๆ ล้วนเป็นช่องทางที่ปลวกสามารถเข้าสู่ตัวอาคารได้

แม้ว่าลักษณะการหาอาหารของปลวกจะเป็นแบบสุ่ม แต่จากการศึกษาพบว่า ปลวกจะสร้างทางเดินในรูปแบบวงรัศมี โดยจะมีการแบ่งเส้นทาง และแบ่งออกต่อไปอีกเรื่อยๆ เพื่อที่จะสามารถครอบครองพื้นที่ในบริเวณกว้างที่สุดเท่าที่ทำได้ ปลวกจึงสามารถเข้ามาสร้างความเสียหายแก่บ้านของคุณได้ไม่ช้าก็เร็ว

ปลวกจะไม่ค่อยออกมากินบนพื้นผิวด้านบน ส่วนใหญ่ คุณจะค้นพบว่ามีปลวก เมื่ออาณาจักรของมันใหญ่เกินไปแล้ว และได้เกิดความเสียหายขึ้นแล้ว อย่างไรก็ตาม ยังมีสัญญาณที่เราสามารถสังเกตุได้

• มีแมลงเม่าในบ้าน หรือบริเวณบ้าน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริเวณใกล้ ๆ แสงไฟเมื่อหลังฝนตก
• ทางเดินดินที่ขึ้นมาจากพื้นบ้านมีทิศทางขึ้นไปด้านบนของบ้าน
• มีปีกแมลงเม่าหล่นอยู่ใกล้ประตูและน้าต่าง
• สีที่ทาบนไม้เริ่มบวมขึ้น และเมื่อเคาะดูจะมีเสียงกลวง
• เสียงปลวกที่กัดกิน และเคาะพื้นผิวไม้